metoda indywisualnych przypadków

Gość

Metoda indywidualnych przypadków

Metoda indywidualnych przypadków zwana także „studium indywidualnych przypadków” wywodzi się z metod pracy socjalnej rozwijanych w pedagogice opiekuńczej na przełomie- i rozpowszechnionych w latach 20- tych naszego wieku. Działalność opiekuńcza wyrastając z ram filantropii, szukała naukowych podstaw swej pracy i bardziej skutecznych form oddziaływania. Ewolucja szła od filantropii do pracy socjalnej opartej na naukowych podstawach, od zwykłego ratownictwa do naukowej profilaktyki. Istota metody indywidualnych przypadków polegała na przekonaniu, że upadek i nędza mają przyczynę w słabości jednostki oraz że warunkiem wydźwignięcia człowieka w sytuacji kryzysowej jest wszechstronne rozpoznanie przyczyn konkretnego przypadku i zindywidualizowana pomoc przewidująca, obok materialnych bodźców także wyzwalanie praktycznej aktywności człowieka i psychicznej zaradności oraz wiary we własne siły. Metoda indywidualnych przypadków wzbogacona potem o założenia metody grupowej i środowiskowej stanowiła metodologiczną podstawę, na której wyrosła jedna z ważniejszych metod badań pedagogicznych zwana dziś metodą indywidualnych przypadków.
Z metody pracy opiekuńczej zostały na grunt metody badawczej przeniesione ogólne założenia poznawcze i generalna koncepcja wyrażająca się w skutecznej pomocy dla konkretnego przypadku.
Metoda indywidualnych przypadków w pedagogice sprowadza się do biografii ludzkich. Odrzuca się więc takie rozumienie tej metody wedle której odnosi się ona do badania układów społecznych, instytucji lub do badania dynamiki wewnętrznej i przeobrażeń zbiorowości społecznej. Ograniczenie zaś metody indywidualnych przypadków do analizy konkretnych, jednostkowych przypadków wychowawczych ma uzasadnienie w historycznym rodowodzie tej metody oraz utylitarny sens dla praktyki wychowawczej, której ta metoda służy.
Tak więc metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
W dokonywaniu charakterystyk osób badanych za pomocą metody indywidualnych przypadków uwzględnia się również na ogół dane identyfikacyjne takie jak: nazwisko, adres, wiek, miejsce urodzenia itp.; dane związane z historią życia, np. okresem niemowlęcym, przedszkolnym, szkolnym; dane dotyczące środowiska rodzinnego i miejsca zamieszkania; dane na temat rozwoju fizycznego i stanu zdrowia, a w szczególności rozwoju umysłowego i społecznego oraz charakteru i osobowości osób badanych.
Na przykład charakterystyka środowiska rodzinnego może obejmować swym zasięgiem :
- listę członków rodziny,
- wiek poszczególnych członków rodziny,
- stan fizyczny i zdrowotny każdego członka rodziny,
- wykształcenie, zawód i zatrudnienie rodziców oraz innych członków rodziny,
- zainteresowania, uzdolnienia i ulubione zajęcia członków rodziny,
- postawy rodziców wobec dzieci i siebie samych,
- wartości uznawane przez członków rodziny,
- kontakty członków rodziny z ludźmi spoza własnego środowiska rodzinnego.
Opis rozwoju fizycznego i stanu zdrowia dziecka może dotyczyć m.in. jego okresu prenatalnego i niemowlęcego, przebytych przez niego chorób, jego odżywiania, wzrostu i wagi oraz ogólnej oceny jego stanu fizycznego i zdrowotnego. Opis natomiast rozwoju społecznego dziecka może obejmować jego wczesny rozwój społeczny, stosunki interpersonalne z rówieśnikami i dorosłymi, akceptację przez niego norm społeczno- moralnych, zachowania charakterystyczne dla swej płci, obyczaje i umiejętności społeczne, zdolności przywódcze i wywieranie wpływu na innych. Istotny wydaje się też opis charakteru i osobowości dziecka. W opisie tym można ukazać m.in. jego samoocenę, ideał lub cel, do którego ono dąży, w tym także preferowane prze niego wartości, konflikty z otoczeniem, braki lub niedosyt zaspokojenia podstawowych potrzeb, zainteresowania, poczucie przynależności i odpowiedzialności, wytrwałość, przyczyny przeżywanych przez niego emocji, np. lęku.
Niemałe znaczenie w dokonywaniu charakterystyki osoby poddanej badaniom za pomocą metody indywidualnych przypadków, przywiązuje się bezsprzecznie do jej rozwoju umysłowego, w tym szczególnie osiągnięć szkolnych lub zawodowych oraz umiejętności radzenia sobie z nowymi zadaniami, wymagającymi rozwoju i dalekowzroczności. Szczególnym przedmiotem omawianej tu metody jest także najbliższe środowisko, w którym przebywa badana osoba. Na ogół uwzględnia się w tym społeczność, w której ta osoba mieszka obecnie i tą, w której mieszkała dawniej; opis jej warunków mieszkaniowych i charakterystykę środowiska sąsiedzkiego oraz standard materialny i status społeczny miejsca zamieszkania.
Ważną rzeczą w zastosowaniu metody indywidualnych przypadków jest korzystanie z możliwie wielu źródeł informacji. W przypadku badanego ucznia źródłami takimi są: relacje pisemne i ustne o nim składane przez uczących go nauczycieli; wszelka dokumentacja szkolna dotycząca jego osoby; dostępne wyniki badań lekarskich i psychologicznych, np. w poradni psychologiczno- pedagogicznej, odnoszące się do niego; jego zeszyty, pamiętniki, notatki, wypracowania na związane z nim tematy; dokonywanie obserwacji jego zachowań zwłaszcza podczas lekcji, przerw międzylekcyjnych i zajęć pozalekcyjnych; przeprowadzane z nim rozmowy i wywiady; nawiązywanie bezpośrednich kontaktów z jego wychowawcą klasy i rodzicami lub opiekunami. Wydaje mi się, że najlepszym zawodem opisującym metodę indywidualnych przypadków jest psychologia, ponieważ zajmuje się obserwowaniem, jak i zarazem analizą środowiska społecznego i rodzinnego danej jednostki. Psycholog to jest osoba, która posiada właściwe kwalifikacje, potwierdzone wymaganymi dokumentami, do udzielania świadczeń psychologicznych polegających w szczególności na: diagnozie psychologicznej, opiniowaniu, orzekaniu, psychoterapii oraz na udzielaniu pomocy psychologicznej. Działalność zawodowa psychologa obejmuje liczne dziedziny życia publicznego, m.in. oświatę (psychologia wychowawcza), medycynę (psychologia kliniczna, psychologia rozwoju człowieka, psychologia zdrowia), wymiar sprawiedliwości i organy ścigania (psychologia sądowa), organizacje (doradztwo personalne), głównie zakłady pracy (psychologia pracy i organizacji), reklamę i marketing (psychologia reklamy) oraz prywatnego (psychoterapia).